Hans Lugtigheid
Samenvatting:
Dit artikel laat zien hoe de oversterfte mogelijk onderschat wordt.
Als voorbeeld gebruiken we de cijfers van het CBS. De verwachte sterfte corrigeren we voor degenen die naar schatting door de pandemie in eerdere jaren dan verwacht zijn overleden. Voor 2021 is deze correctie 8K. Daardoor gaat de oversterfte van 16K (CBS) naar 24K.
Er zijn ook mensen die bijvoorbeeld door covid in april overleden en zonder pandemie in oktober zouden zijn overleden. Hiermee stijgt de totale oversterfte voor 2021 vanwege de pandemie met 6K naar 30K.
De oversterfte wordt verdeeld in covid en non-covid. De grote stijging van non-covid oversterfte valt op.
De analyse ondersteund het vermoeden dat de oversterfte onderschat wordt.
NB: Dit is de korte versie. In de uitgebreide versie staan meer achtergronden en verduidelijkingen.
Waarom de oversterfte sterk onderschat wordt
Inleiding
Met de pandemie is het begrip oversterfte sterk in de belangstelling gekomen. Het is van belang dat over de mate van oversterfte overeenstemming is. Dat is niet altijd het geval. Hieronder enkele voorbeelden met de cijfers van het CBS. Ik maak hierbij gebruik van schattingen.
Tot besluit enkele conclusies en aanbevelingen.
In mijn uitgebreide artikel ga ik dieper in op schattingen, manieren van berekenen enzovoort (Lugtigheid, 2023d).
Oversterfte en verwachte sterfte
Oversterfte is gelijk aan het verschil tussen werkelijke en verwachte sterfte.
Door de pandemie overleden in 2020 veel (oude) mensen die zonder pandemie in 2021 zouden zijn overleden. Dit aantal kan op 1 januari 2021 geschat worden. Dan moeten we bij het begin van 2021 de verwachte sterfte voor 2021 met datzelfde aantal verlagen.
Iemand overlijdt aan covid, bijvoorbeeld in april. Zonder covid zou deze persoon later in het jaar, bijvoorbeeld in oktober, zijn overleden. Dan wordt dit overlijden over het hele jaar gerekend niet gerekend als oversterfte op jaarbasis. Dit overlijden is oversterfte in het jaar.
Sterfte in 2020
In de Kernprognose 2019-2060 schat het CBS de verwachte sterfte in 2020 op 153.402 (CBS, 2019). In 2020 overleden 168.678 mensen (CBS, z.d.-b). Dit was ruim 15 duizend meer dan verwacht.
In 2020 stierven 20.661, afgerond 21 duizend, mensen aan covid (CBS, 2022). Ik schat dat zonder de pandemie hiervan zevenduizend ook in 2020 zouden zijn overleden. Dit is oversterfte binnen het jaar. De oversterfte op jaarbasis ten gevolge van covid is dan 14 duizend. Met de oversterfte door het CBS van 15 duizend komt de oversterfte door andere oorzaken dan covid op duizend.
Stel dat duizend mensen door andere oorzaken eerder dan verwacht, maar wel in het zelfde jaar, zijn overleden. Dit zijn bijvoorbeeld ouderen in verzorgingstehuizen die geen bezoek mochten ontvangen en daardoor psychisch leden en eerder stierven. De totale oversterfte in 2020 wordt dan 23 duizend (15+7+1). Zie tabel 1.
Sterfte in 2021
Het CBS gebruikt in de Kernprognose 2019-2060 als verwachte sterfte voor 2021 155.232 (CBS, 2019). Eind 2020 heeft het CBS dit aangepast tot 154.887 (CBS, 2023a).
In 2020 stierven volgens het CBS afgerond 21 duizend mensen aan covid. Ik schat dat hiervan achtduizend mensen zonder pandemie in het jaar 2021 zouden zijn overleden. We verminderen de verwachte sterfte uit de Kernprognose 2019-2070 voor 2021 van 154.887 met achtduizend tot 146.887. Ik rond deze cijfers af.
We gaan uit van één verstorende factor – covid. Dan zouden de schattingen gelijk moeten zijn. Een mogelijkhe verklaring voor het verschil is het volgende. De verwachte sterfte wordt herberekend met een historisch percentage. Dit percentage is alleen op volume gericht. Echter, covid raakt de zwakkeren meer. Daarmee zal de verdeling in nog te verwachten aantal jaren te leven veranderen. Dan moet het percentage voor de herberekening aangepast worden. Zie hiervoor Lugtigheid, 2023a.
In 2021 stierven afgerond 171 duizend (CBS, z.d.-a). De oversterfte komt uit op 16 duizend (CBS) en 24 duizend.
In 2021 overleden 19 duizend, mensen aan covid (CBS, 2022). Ik schat dat van deze 19 duizend vijfduizend mensen in 2021 zijn overleden die zonder covid ook in 2021 zouden zijn overleden. Dan is de oversterfte op jaarbasis door covid gelijk aan 14 duizend. De oversterfte door andere oorzaken komt daarmee uit op tweeduizend en tienduizend. Zie tabel 2 voor een overzicht.
In 2021 was de (aangepaste) oversterfte op jaarbasis 24 duizend. Daarnaast schat ik dat vijfduizend mensen eerder in het jaar door covid zijn overleden die zonder pandemie later in het jaar zouden zijn overleden. Dit voortijdig overlijden is oversterfte binnen het jaar. Er zijn ook mensen eerder dan verwacht, maar wel in hetzelfde jaar, aan andere oorzaken dan covid coverleden. Voor deze berekening schat ik deze groep op duizend mensen. Dan komt de totale oversterfte in 2021 uit op 30 duizend (24+5+1). Of, anders berekend, 19 duizend mensen zijn voortijdig aan covid overleden en elfduizend voortijdig aan andere oorzaken. Zie tabel 3.
Berekeningen zoals bovenstaande kunnen ook gemaakt worden voor de jaren 2022 en later.
Conclusie
Als we rekening houden met de bovengenoemde effecten zien we dat de totale oversterfte in 2021 fors hoger uitkomt dan bij het CBS. Dit geeft een beter beeld van de schade die covid heeft aangericht.
De sterke stijging van oversterfte aan niet-covid is opvallend.
Het verdient aanbeveling om methoden te ontwikkelen om de gegeven grootheden beter te schatten.
Bronnenlijst
CBS (z.d.-a). Vragen en antwoorden over de sterftecijfers. https://www.cbs.nl/nl-nl/faq/corona/medisch/vragen-en-antwoorden-over-de-sterftecijfers
CBS (z.d.-b). Sterfte-Overledenen-Toon tabel. https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/dashboard-bevolking/bevolkingsgroei/overlijden
CBS (2019, 16 december). Prognose bevolking; kerncijfers, 2019-2060. https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/84645NED/table?defaultview
Centraal Bureau voor de Statistiek. (2022, 23 juni). 3.4.4.1 Overledenen, verwacht, minus COVID-19, oversterfte en COVID-19-sterfte; Totaal, Wlz-zorggebruik, leeftijd, per oversterftegolf en jaar https://www.cbs.nl/nl-nl/longread/rapportages/2022/sterfte-en-oversterfte-in-2020-en-2021/3-beschrijving–over–sterfte-en-doodsoorzaken-in-2020-en-2021
CBS (2023a, 25 januari) Oversterfte en verwachte sterfte https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2023/04/2022-derde-jaar-op-rij-met-oversterfte/oversterfte-en-verwachte-sterfte
CBS (2023b, 25 april) In 2022 veel minder mensen aan covid-19 overleden dan in 2020 en 2021. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2023/17/in-2022-veel-minder-mensen-aan-covid-19-overleden-dan-in-2020-en-2021
Lugtigheid, Hans. (2023a, september) Verwachte sterfte: correctie percentage met gewijzigde distributie https://www.hanslugtigheid.nl/verwachte-sterfte-correctie-distributie
Lugtigheid, Hans. (2023b, september) Verwachte sterfte: controle https://www.hanslugtigheid.nl/verwachte-sterfte-controle
Lugtigheid, Hans. (2023c, september) Verwachte sterfte: Een rekenmodel https://www.hanslugtigheid.nl/statistisch-model
Lugtigheid, Hans. (2023d, september) Oversterfte wordt sterk onderschat https://www.hanslugtigheid.nl/oversterfte-wordt-sterk-onderschat
Dit artikel is gelicentieerd onder
Creative Commons Attribution 4.0 International