Hans Lugtigheid
Het is 28 december. Connie kijkt naar de kist met haar oma. ‘Vreselijk die covid’, denkt ze, ‘zonder had oma de zomer nog makkelijk gehaald. En ze hield zo van de lente.’ De statisticus in haar mijmert verder: ‘Zonder covid zou ze waarschijnlijk komend jaar zijn overleden. Hm, dan moet je de verwachte sterfte voor volgend jaar dus met één verlagen.’ Connie schrikt op. ‘Kom op meid, dit is geen moment voor statistiek.’ zegt ze tegen zichzelf.
Inderdaad, een begrafenis is geen goed moment voor statistiek. Maar Connie heeft wel een punt. Dat laat ik in dit artikel zien.
In de Kernprognose 2019-2060 (KP19) in december 2019 schat het CBS de verwachte sterfte voor 2021 op 155.232. Dit was vóór de covid-pandemie. Dit zijn doorgaans kwalitatief goede schattingen door het CBS. Het CBS past deze schattingen ieder jaar aan. Zonder grote verstoringen zijn deze aanpassingen marginaal. Ik gebruik deze schatting als basis.
In 2020 overleden (afgerond) 21.000 mensen aan covid. Ik schat dat 8.000 van deze 21.000 zonder covid nog een jaar geleefd zouden hebben en dus in 2021 zouden zijn overleden*. Voor 2021 verlaag ik de verwachte sterfte uit KP19 met 8.000 naar 147.332. Dit is de verwachte sterfte met covid als enige verstorende factor.
In de Bevolkingsprognose 2020-2070 (BP20) in december 2020 schat het CBS de verwachte sterfte voor 2021 op 154.887. Dit is 345 minder dan de schatting uit van 155.232 uit KP19 en 7.655 meer dan de verwachte sterfte met covid als enige verstorende factor. Volgens het CBS is in deze schatting de verandering ten gevolge van covid (hier: 8.000) inbegrepen. Dan zit er in de schatting door het CBS een tweede verstorende factor ter grootte van 7.655. Dit geeft tabel 1.
Het is de tweede verstoring van 7.655 in BP20 die zorgt voor een overschatting van de verwachte sterfte door het CBS. De oversterfte wordt berekend als de werkelijke sterfte min de verwachte sterfte. De schatting van het CBS onderschat dan de oversterfte met deze 7.655. De sterfte in 2021 is 170.972 en dit leidt tot tabel 2.
Het CBS stelt dat zonder pandemie de schatting van de verwachte sterfte in de BP20 evenredig hoger zou uitvallen. Deze zou dan gelijk zijn aan 154.887 + 8.000 = 162.887. Vergeleken met de schatting van 155.232 uit de KP19 is dit een opmerkelijke stijging. Het CBS heeft deze stijging (nog) niet verklaard **.
Uiteraard geldt een en ander ook voor andere jaren.
* : In 2020 overleden ongeveer 21.000 mensen aan covid. Hierbij zaten veel (zeer) ouderen die zonder covid niet lang meer zouden leven en in 2021 zouden zijn overleden. Ik schat deze groep op 8.000. Bij een andere schatting, bijvoorbeeld 6.000, blijft de redenering hetzelfde. Met de vele ouderen die zijn overleden is een schatting van 1.000 of 2.000 niet realistisch. Dus is de schatting, hoewel niet erg precies, significant hoger en dus relevant. Voor dit artikel volstaat de gehanteerde schatting.
** : Bij het bepalen van de verwachte sterfte per 1 januari van het jaar gaat het CBS uit van de bevolking op 1 januari. Het CBS dat hiermee alles van het verleden is meegenomen en dat verschillen mede komen door immigratie en veranderde bevolkingsopbouw. Dat is te algemeen. De schatting van 8.000 voor 2021, althans het onderliggende effect, is volgens het CBS inbegrepen in de nieuwe schatting van de aanpassing van 345 die het CBS voor 2021 heeft berekend. In 2021 is er een verschil van 7.655 met de schatting van het CBS. Als dit verklaard wordt door bijvoorbeeld immigratie dan is de vraag wat het CBS verwacht dat deze extra sterfte veroorzaakt. Dan is bij bijvoorbeeld een extra immigratie van 20.000 de vraag welke 7.655 mensen door die immigratie zullen overlijden. Zijn alle immigranten ouder dan 87 zodat een derde binnen een jaar overlijdt? Of verwacht het CBS bij jongere immigranten dat ze minder weerstand hebben tegen een nieuwe ziekte in Nederland waardoor een derde binnen een jaar overlijdt? Enzovoort. Het is dus niet voldoende om te zeggen dat een verhoogde verwachte sterfte door immigratie en veranderde bevolkingssamenstelling komt. Een nadere verklaring van de stijging van de verwachte sterfte zoals het CBS die berekent is nodig.
NB: Zie voor een uitgebreide behandeling van dit onderwerp en uitleg over de gehanteerde schattingen:
https://www.hanslugtigheid.nl/oversterfte-wordt-sterk-onderschat/
Voor de jaren 2020-2030 zie:
https://www.hanslugtigheid.nl/pandemie-oversterfte-2020-2030/
Dit artikel is gelicentieerd onder
Creative Commons Attribution 4.0 International